رابدومیولیز یا سندروم له شدگی که به انگلیسی Rhabdomyolysis نوشته می‌شود، یک شرایط بحرانی پزشکی است که می‌تواند به مرگ بیمار یا قطع عضو بیمار که به معلولیت دائمی تبدیل شود، منجر شود.
سندروم له شدگی یا به اختصار رابدو زمانی اتفاق می‌افتد که به دلیل آسیب به بافت بدن، پروتئین‌ها و الکترولیت‌های درون ماهیچه‌ها در خون منتشر شود. این مواد می‌تواند صدمات جدی به قلب و کلیه‌ها وارد کند و باعث معلولیت دائمی یا حتی مرگ بیمار شود. نام دیگر این سندروم، سندروم کراش یا سندروم کراشی است
این بیماری می‌تواند در محل کار و در زمان قرار گرفتن در یک گرمای شدید، فعالیت بدنی شدید و یا افتادن از ارتفاع اتفاق بیافتد. همه افراد ممکن است به رابدومیولیز دچار شوند ولی خطر این بیماری و آسیب برای کسانی که کارهای سخت به ویژه با ابزار را انجام می‌دهند، بیشتر است.
درمان سریع این بیماری به صورت اورژانسی می‌تواند شانس درمان زودهنگام و جلوگیری از خطر بیشتر برای بیمار را تا حد زیادی به وجود بیاورد. در این مطلب می‌خواهیم به طور کامل در مورد سندروم له شدگی یا رابدومیولیز صحبت کنیم و علائم و روش‌های درمان آن را به شما بگوییم.
رابدو به چه معنی است؟
رابدو به معنی آسیب دیدن ماهیچه یا بافت بدن به صورتی است که سلول‌های تشکیل دهنده آن را وارد جریان خون کند. این شرایط زمانی اتفاق می‌افتد که یک آسیب شدید به اعضای بدن مانند دست وارد شده باشد. مثلا افتادن یک جسم سنگین بر روی دست یا انگشتان دست می‌تواند به رابدو منجر شود. توجه کنید که بریدن دست با اجسام تیز باعث رابدومیولیز نمی‌شود.
سندروم له شدگی یا سندروم کراش Crush Syndrom نیز نام‌های دیگری است که برای این عارضه استفاده می‌شود. در زمان حوادث بلایایی طبیعی مانند زلزله یا بهمن که افراد برای ساعت‌ها زیر آوار محبوس می‌شوند، فشار وارد شده به عضلات و بافت‌های بدن باعث قطع جریان خون به بدن شده و اندام شروع مردن می‌کنند. در این زمان پروتئین‌ها و سلول‌های میوگلوبین در محل له شدگی به وجود آمده وقتی که فرد از زیر آوار خارج می‌شود، فشار از روی اندام برداشته شده و جریان خون این سلول‌ها و مواد را به سمت بقیه ارگان‌های بدن می‌برد.
پروتئین‌ها و الکترولیت‌های موجود در ماهیچه‌ها در صورتی که وارد جریان خون شوند می‌توانند به ارگان‌های بدن آسیب جدی وارد کنند. صدمات فیزیکی که در محیط‌های کارگاهی به کارگران ممکن است وارد شود، می‌تواند یکی از عوامل خطر محسوب شوند.
رابدو یا سندرم له شدگی می‌تواند مشکلات زیر را برای بیمار به وجود بیاورد:
- آسیب به کلیه یا مرگ کلیه
- سکته قلبی
- تشنج
- حالت تهوع و استفراغ
- معلولیت دائمی
- مرگ
آسیب به عضلات دست نیز می‌تواند باعث به وجود آمدن مشکلی به نام سندروم کمپارتمان دست شود. سندروم کمپارتمان وضعیتی است که زمانی رخ می‌دهد که فشار زیادی به بخش داخلی محفظه عضلانی وارد می‌شود. با افزایش فشار در این محفظه، آسیب عضلانی، عروقی و اعصاب اتفاق خواهد افتاد و بافت‌های درون آن به دلیل نرسیدن اکسیژن دچار مرگ سلولی یا نکروز می‌شوند.
در صورتی که رابدو در مدت زمان کوتاهی از به وجود آمدن آن تشخیص داده شود، می‌توان امید زیادی به بهبودی بیمار داشت.
علائم سندروم له شدگی
دانستن علائم سندروم له شدگی به شما کمک می‌کند تا در مراحل ابتدایی این بیماری بتوانید آن را تشخیص داده و درمان کنید. از جمله علائم این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- گرفتگی ماهیچه، گزگز کردن و دردی که از تحمل شما بیشتر است
- ادرار تیره
- احساس خستگی و ضعف به صورتی که نتوانید کار خود را به درستی انجام دهید
ممکن است که شما دچار رابدو شده باشید و هیچ علامتی نیز نداشته باشید. در صورتی که بعد از یک آسیب عضلانی علائم گفته شده در بدن شما نمایان شد، بلافاصله باید به پزشک فوق تخصص مراجعه نمایید.
معمولا در چه زمانی علائم نمایان می‌شود؟
علائم گفته شده می‌تواند در هر لحظه‌ای بعد از آسیب خود را نشان دهند. برای بعضی از افراد ممکن است که علائم تا چند روز بعد از آسیب خود را نشان دهند. اگر هر کدام از این علامت‌های گفته شده را مشاهده کردید، به هیچ وجه آن‌ها را نادیده نگیرید. درمان بیماری هر چه زودتر اتفاق بیافتد، می‌تواند نتایج بهتری را در بلند مدت از خود نشان دهد و با آسیب کمتری به زندگی خود ادامه دهید.
چگونه رابدو تشخیص داده می‌شود؟
داشتن علائم بیماری به تنهایی نمی‌تواند به تشخیص بیماری کمک کند. بیماری‌هایی مانند گرما زدگی یا کم آبی نیز می‌تواند علائم مشابهی را ایجاد کنند. تنها روش تشخیص قطعی این بیماری، آزمایش خون است.
معمولا در این آزمایش‌ها که ممکن است چند بار تکرار شود، پزشک مقدار پروتئین موجود در ماهیچه‌ها CK یا CPK که در جریان خون قرار دارد را بررسی می‌کند. در صورتی که بیمار به رابدو مبتلا شده باشد، مقدار Creatine kinase که به اختصار به آن CK گفته می‌شود در خون بیمار افزایش پیدا می‌کند.
به همین دلیل نیاز است که در فاصله زمانی مناسب چند بار مقدار CK بیمار اندازه گیری شده تا مشخص شود آیا مقدار آن افزایش می‌یابد یا به صورت کاهشی است.
معمولا از آزمایش ادرار نمی‌توان با دقت بسیار زیادی این بیماری را تشخیص داد. زیرا در این آزمایش به صورت غیر مستقیم ماده‌ای به نام میوگلوبین که یکی از سلول‌های تشکیل دهنده ماهیچه است، اندازه گیری می‌شود. میوگلوبین ممکن است به سرعت از بدن پاک شده و در ادرار نشان داده نشود. در صورتی که CK برای چند روز در خون می‌تواند باقی بماند.
چه کسانی به رابدومیولیز مبتلا می‌شوند؟
توجه کنید که سندروم له شدگی می‌تواند هر شخصی را به خود مبتلا کند ولی بعضی از شغل‌ها شانس بالاتری از ابتلا به رابدو را دارند. اشخاصی که در محیط‌های گرم کار می‌کنند و کارهای سخت را انجام می‌دهند، احتمال بیشتری دارد که به رابدومیولیز مبتلا شوند. از جمله این شغل‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آتش نشان‌ها
- افسران پلیس
- نیروهای امداد
- کشاورزان و کارگران ساختمانی
- نیروهای نظامی
- ورزشکاران مبتدی یا حرفه‌ای
علل اصلی رابدومیولیز یا سندروم له شدگی
به صورت کلی می‌توان ۳ دلیل را برای درگیری با این بیماری عنوان کرد.
- دمای بالای بدن: کسانی که در محیط‌های گرم کار می‌کنند و یا با ابزار گرم مانند کوره‌ها و یا وسایل راه‌سازی سر و کار دارند و یا برای انجام کار خود باید وسایل محافظت از گرما مانند کت‌های آتش نشانی را به تن کنند، ریسک ابتلای بیشتری به این بیماری را دارند.
- استفاده بیش از حد از عضلات: کسانی که به صورت ممتد از عضلات خود برای مدت طولانی و با فشار زیاد کار می‌کشند و یا به عنوان یک ورزشکار حرفه‌ای به بدن خود فشار زیادی می‌آورند، احتمال درگیری با این بیماری برای آن‌ها نسبت به افراد عادی بالاتر است.
- آسیب به عضله: اگر بر اثر افتادن از یک ارتفاع و یا تصادفات رانندگی دچار یک آسیب شدید به عضلات خود شدید، ریسک رابدو در شما بالا خواهد رفت.
از جمله موارد دیگری که ممکن است احتمال درگیر شدن با سندروم له شدگی را در شما افزایش دهد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- استفاده از مواد مخدر مانند کوکائین یا آمفتامین
- مصرف بیش از حد الکل
- مصرف بیش از حد کراتین
- مصرف بیش از حد کافئین و فرآورده‌های مشابه
- بیماری‌های زمینه‌ای مثل دیابت، تیروئید و دیستورفی
- مصرف بعضی از داروها مثل آنتی بیوتیک‌ها، داروهای افسردگی، داروهای کنترل چربی خون و داروهای کنترل آلرژی
درمان سندروم له شدگی یا رابدو
به محض اینکه بیماری تشخیص داده شود، درمان باید آغاز شود. در صورتی که بلافاصله پس از تشخیص، درمان آغاز شود، بیمار می‌تواند بعد از چند روز به کار خود برگردد.
انتخاب روش درمانی ارتباط مستقیمی با میزان آسیبی که رابدو به بدن وارد کرده است، دارد. در صورتی که بیماری در سطح پایینی قرار داشته باشد، معمولا یکی از روش‌های زیر برای درمان انتخاب می‌شود:
- خوردن مایعات
- خنک نگه داشتن بدن
- استراحت کردن
در صورتی که بیماری در شرایط متوسط تا بحرانی باشد، بیمار نیازمند تزریق از طریق سرم است و ممکن است نیاز به بستری در بیمارستان داشته باشد:
با استفاده از تزریق سرم، الکترولیت‌ها و پروتئین‌های موجود در خون کاهش یافته و خطر سکته قلبی یا مرگ کلیه کاهش خواهد یافت.
دیالیز بیمار و خارج کردن مواد سمی از درون خون، روش دیگری است که در زمان رابدومیولیز برای درمان انتخاب می‌شود. در این روش خون بیمار توسط یک دستگاه تصفیه شده و مجددا به بیمار تزریق می‌شود
در نهایت اگر بافت له شده به صورت کامل مرده باشد، یکی دیگر از روش‌های درمانی که در این شرایط انتخاب می‌شود، آمپوتاسیون است. در این روش تمامی بافت مرده و از دست رفته به طور کامل قطع شده تا از ورود مواد سمی به خون جلوگیری شود. آمپوتاسیون دست یکی از این روش‌هاست که در آن بافت مرده انگشت یا دست قطع شده و شانس زنده ماندن بیمار تا حد بسیار زیادی افزایش پیدا می‌کند.
جلوگیری از له شدگی عضلات
به صورت کلی نمی‌توان از رابدو جلوگیری کرد ولی در ادامه راه‌کارهایی را به شما خواهیم گفت که ریسک درگیر شدن با این بیماری را تا حد زیادی برای شما کاهش دهد.
- در نظر داشته باشید که هر کاری که شما را به صورت مستقیم با منابع گرمای شدید مانند کوره‌ها یا تابش مستقیم نور خورشید قرار دهد، می‌تواند به رابدومیولیز شانس بیشتری دهد. پس سعی کنید که عوامل گرمایی را با استفاده از وسایل سرمایشی یا سایه‌بان کاهش دهید.
- علائم گرمازدگی و کم آبی را با دقت زیر نظر بگیرید و در صورتی که هر کدام از این علائم را تجربه کردید، سعی در کنترل آن‌ها کنید. به صورت متناوب استراحت کرده و بدن خود را خنک نگه دارید.
- قبل از اینکه برای مدت طولانی کار کنید، حد نهایی انرژی و استقامت خود را سنجیده و قبل از اینکه فشار زیادی به بدن خود بیاورید، استراحت کنید. اگر وارد یک شغل جدید یا محیط جدید برای کار شدید، حتما شرایط را مجددا ارزیابی کرده و فشار کاری را در طول روز تقسیم کنید.
- در زمان بیماری یا خستگی در خانه استراحت کنید. بعضی از بیماری‌ها مانند آنفلونزا می‌تواند در فضای سرد احتمال ابتلا به رابدومیولیز را در شما افزایش دهد. همچنین ماندن در خانه می‌تواند از انتشار بیماری به دیگر همکاران شما جلوگیری کند.
- به اندازه کافی آب بنوشید. از نوشیدنی‌های بدون کافئین و بدون شکر مصنوعی استفاده کنید. زمانی که در محیط‌های گرم کار می‌کنید، از نوشیدن الکل اجتناب کنید.
اگر در زمان انجام یک فعالیت بدنی، علائم سندروم له شدگی را مشاهده کردید، بلافاصله کار را متوقف کرده و به یک مرکز درمانی مراجعه نمایید.
کارفرماها برای جلوگیری از این بیماری چه کارهایی می‌توانند انجام دهند؟
کارفرماها می‌توانند با انجام کارهای ساده‌ای احتمال درگیر شدن کارگران و کارمندان خود را با این بیماری کاهش دهند. از جمله اقداماتی که می‌توان در محیط کار انجام داد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دمای محل کار را در حد دمای طبیعی یعنی ۲۲ درجه نگه داشته و از وسایل سرمایشی مناسب محیط استفاده کنید. در صورتی که کار در فضای باز است، از انواع سایه بان یا کلاه‌های سایه بان دار استفاده کرده و کارگران را مجاب کنید که در طول روز در فضای خنک استراحت کنند.
- علائم بیماری رابدومیولیز را با کارگران به اشتراک گذاشته و از آن‌ها بخواهید در صورت مواجه شدن با هر کدام از علائم کار را متوقف کرده و به یک مرکز درمانی یا سرپرست خود مراجعه کنند.
- از کارگران خود بخواهید در صورت وجود خستگی یا بیماری از مراجعه به محل کار اجتناب کرده و پس از تایید پزشک به شغل خود بازگردند.
منبع: cdc.gov
سوالات متداول
له شدگی عضلات ماهیچه چه ارتباطی با افزایش پتاسیم بدن دارند؟
پس از آسیب دیدگی عضلات، پتاسیم می تواند از استخوان و ماهیچه ها وارد خون شوند.
درمان خانگی برای این سندروم وجود دارد؟
در صورتی که رابدومیولیز خفیف باشد با استراحت و مصرف مایعات در خانه از پیشروی آن جلوگیری خواهید کرد. ریشه ابتلا به این بیماری را نیز پیدا کرده و راه حلی برای آن داشته باشید. برای مثال اگر علت، ورزش های سنگین و حرفه ای است آن را کنترل کنید یا در صورت ابتلا به دیابت موارد مربوط به آن را رعایت کنید.
روش های پیشگیری از ابتلا به سندروم له شدگی یا رابدومیولیز کدامند؟
به صورت مرتب به بدن خود آب برسانید، ورزش های سبک در نظر بگیرید، اگر پیش از این فشار سنگین یا ضربه وارد بازو شده باشد و یکی از علائم بالا را دارید به پزشک مراجعه کنید. تا زمان مراجعه استراحت کافی داشته باشید.
آیا رابدومیولیز درمان می‌شود؟
درمان سندروم رابدومیولیز ارتباط معناداری با استیج بیماری دارد. اگر بیماری در مراحل ابتدایی تشخیص داده شود، درمان آن ساده‌تر و سریع‌تر انجام می‌شود. ولی اگر بیماری به مراحل خطرناک رسیده باشد، احتمال از دست دادن کلیه یا حتی مرگ وجود دارد.
