مفصل شانه یکی از مهم‌ترین مفاصل بدن است و به همین سبب، جراحی شانه نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. دست و بازوی انسان، دامنه حرکتی بسیار بالایی دارد و بسیاری از کارهای روزمره ما با حرکات دست و شانه انجام می‌شود. این عضو بدن برای اینکه بتواند دامنه حرکتی گسترده‌ای را به وجود آورد، باید انعطاف بالایی داشته باشد. به این ترتیب، مفصل شانه را می‌توان منعطف‌ترین مفصل در بدن انسان به شمار آورد؛ اما همین موضوع سبب ناپایداری و آسیب‌پذیری بالایی در کمربند مفصلی شانه شده و احتمال دررفتگی آن را افزایش می‌دهد.
عمل شانه روشی برای درمان آسیبهای شانه مانند دررفتگی است. پزشک فوق متخصص ابتدا باید با تصویربرداری و تست‌های حرکتی، نوع و شدت آسیب و ناحیه آسیب‌دیده را بررسی کرده و بر این اساس، روشی را برای درمان پیشنهاد دهد. اما توجه داشته باشید که معمولا ابتدا روش‌های دیگری پیشنهاد شده و در صورتی که مثمر ثمر واقع نشود، عمل جراحی شانه به عنوان درمان نهایی در نظر گرفته می‌شود. دلیل آن نیز عوارض و محدودیت‌های پس از عمل شانه و کتف است. عمل جراحی کتف و عمل جراحی شانه باید توسط یک پزشک فوق تخصص شانه انجام شود.
در ادامه این مطلب درباره آناتومی شانه، انواع آسیبهای وارده به مفصل شانه و انواع عمل جراحی شانه و کتف بیشتر صحبت خواهیم کرد.
مفصل شانه را نمی‌توان به تنهایی یک مفصل به شمار آورد. این عضو بدن از مجموعه‌ای از مفاصل، استخوان‌ها، رباط‌ها و عضلات تشکیل شده است. اگر شانه را شامل ۴ لایه در نظر بگیریم، لایه استخوانی اولین و عمیق‌ترین لایه آن محسوب می‌شود. پس از استخوان‌ها، رباط‌های مفصلی و بر روی رباط‌ها، شبکه‌ای از تاندون‌ها قرار دارند. در نهایت نیز آخرین لایه، یعنی عضلات قرار گرفته‌اند که به دامنه حرکاتی دست و بازو کمک می‌کنند.
همانطور که گفتیم، کمربند شانه‌ای انعطاف‌پذیرترین بخش بدن است که حرکت دادن و چرخاندن دست را در هر چهار جهت ممکن می‌سازد. این عضو مهم، از ۴ استخوان و ۴ مفصل تشکیل شده است. استخوان بازو، تیغه شانه (یا کتف)، ترقوه و جناغ سینه، استخوان‌های شانه را تشکیل می‌دهند. مفاصل شانه نیز عبارتند از:
این مفصل، متحرک‌ترین، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مفصل کمربند شانه‌ای است که در جراحی شانه بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد. به همین دلیل خود به تنهایی به مفصل شانه معروف است. شکل ظاهری گلنوهومرال به صورت گوی و کاسه‌ای شکل بوده و استخوان بازو را در بر می‌گیرد. این شکل ظاهری سبب می‌شود که استخوان به راحتی درون مفصل بچرخد و آزادنه حرکت کند.
این مفصل نیز به مفصل سرشانهای ترقوه‌ای معروف است؛ به این دلیل که اولا بالاترین مفصل شانه محسوب می‌شود و به عبارتی در قله شانه قرار دارد، و ثانیا استخوان کتف را به استخوان ترقوه متصل می‌کند. با وجود اینکه اهمیت مفصل آکرومیوکلاویکولار (AC) به اندازه اهمیت مفصل شانه نیست؛ اما بخشی از حرکات این عضو بدن توسط همین مفصل انجام می‌شود. به همین دلیل هنگام عمل شانه باید مورد توجه قرار گیرد.
مفصل استرنوکلاویکولار (SC) که به نام مفصل جناغی ترقوه‌ای نیز شناخته می‌شود، متصل‌کننده استخوان ترقوه به استخوان جناغ، در میانه قفسه سینه است. در واقع اتصال شانه به بالاتنه و حرکات جلویی بالاتنه، به وجود این مفصل وابسته است و از این نظر در جراحی شانه اهمیت دارد.
اگرچه اسکاپولوتوراسیک را به مفصل کتفی سینه‌ای نیز می‌شناسند، اما به این دلیل که فاقد رباط و کپسول مفصلی است، به تنهایی یک مفصل به شمار نمی‌رود و بیشتر نقش متصل‌کننده را به عهده دارد. این مفصل بین استخوان کتف و سطح پشتی قفسه سینه قرار گرفته و بخشی از حرکات پشتی بالاتنه را ممکن می‌سازد. یعنی هنگامی که دست و بازوی خود را بالا می‌بریم، بخشی از این حرکت به عهده مفصل اسکاپولوتوراسیک است.
حال که به طور کامل با مفاصل و استخوان‌های کمربند شانه‌ای آشنا شدید، لازم است بدانید که عضلات، رگ‌های خونی و عصب‌ها نیز نقش بسیار مهمی را در انجام وظایف شانه به عهده دارند. در واقع بخش بزرگی از حرکات دست و بازو به عهده عضلات شانه است. عصب‌ها نیز وظیفه انتقال سیگنال بین شانه و مغز را به عهده دارند و فرمان‌های حرکتی را از مغز به شانه منتقل کرده و سیگنال‌های درد را از شانه به مغز ارسال می‌کنند. این مجموعه هماهنگ به نام کمربند شانه‌ای شناخته می‌شود.
جراحی شانه روشی برای برطرف کردن درد شانه است. این درد بر اثر عوامل متعددی مانند تصادفات شدید، زمین‌خوردگی یا سقوط از ارتفاع به وجود می‌آید. همچنین بیماریهایی مانند آرتروز شانه یا وجود عارضه در بخش‌های دیگر بدن، ممکن است موجب بروز درد و گرفتگی در شانه شود. البته تکرار بیش از حد برخی از کارهای روزانه نیز فشار شدیدی به کمربند شانه‌ای وارد می‌کند؛ برای مثال ورزش‌هایی مانند شنا و پرتاب توپ یا مشاغلی مانند نقاشی و کارگری ساختمان که ساعاتی طولانی به نگه داشتن دست در بالای سر نیاز دارند، اغلب فشار زیادی به شانه وارد می‌کند.
اولین راه حل برای از بین بردن این درد، انجام فیزیوتراپی و نرمشهایی است که با تقویت بازو، بار فشار را از روی شانه بردارد. در صورتی که درد شانه به دلیل آسیبهای جدی باشد و با این اقدامات برطرف نشود، جراحی شانه و کتف پیشنهاد می‌شود. در ادامه به مهم‌ترین آسیبهای مفصل شانه اشاره خواهیم کرد که برای درمان آن از عمل شانه استفاده می‌شود.
ار آنجایی که مفصل شانه انعطاف‌پذیری به شدت بالا و پایداری کمی دارد، در صورتی که با شدت به عقب کشیده شده یا بیش از حد چرخانده شود، ممکن است از جا در برود. در این صورت سر استخوان بازو از داخل گودی مفصل شانه بیرون زده خواهد شد که معمولا با چشم نیز قابل تشخیص است. درد و ضعف، تورم، بی‌حسی و کبودی از علائم رایج دررفتگی شانه است.
در صورتی که فقط یک بار شانه از جای خود در برود، شانه مستعد در رفتگی خواهد بود و در صورتی که بیش از ۲ بار در برود، به این عارضه در رفتگی مکرر شانه گفته می‌شود. جراحی دررفتگی شانه درمان قطعی شانه دررفته است و هیچ روش دیگری را نمی‌توان برای درمان این آسیب در نظر گرفت.
مفصل سرشانهای- ترقوه‌ای نیز ممکن است بر اثر ضربه شدید یا سقوط از ارتفاع از جا در برود. در این صورت، رباط‌هایی که این مفصل را نگه می‌دارند، دچار پارگی شده و استخوان ترقوه نیز از جای خود خارج می‌شود. بروز درد و برآمدگی بالای شانه از نشانه‌های دررفتگی ترقوه است.
آسیب استخوان‌های کمربند شانه‌ای تنها به دررفتگی محدود نمی‌شود. گاهی جراحی شانه برای درمان شکستگی استخوان‌های این ناحیه است. در این بین، احتمال شکستگی استخوان بازو و ترقوه بالاتر است. از علائم شکستگی شانه می‌توان به درد شدید، تورم و کبودی اشاره کرد که با آویزان شدن دست و عدم امکان بلند کردن آن خود را نشان می‌دهد.
یکی از آسیب‌هایی که برای درمان آن باید از عمل شانه استفاده کرد، پارگی لابروم شانه است که در عموم مردم با نام پارگی غضروف شانه نیز شناخته می‌شود.. لابروم، بافتی غضروفی شکل است که در اطراف لبه شانه قرار دارد و ممکن است در اثر ضربه محکم، زمین خوردن و یا انجام حرکات تکراری، پاره شود. در این صورت بیمار احساس می‌کند بازوی او قفل شده یا اصطلاحا گیر کرده است و هنگام بلند کردن دست به سمت بالا، با احساس درد شدیدی روبه‌رو می‌شود.
دررفتگی کتف بر اثر آسیبهای فیزیکی مانند ضربه یا افتادن بر روی دست در حالت باز، معمولا به پارگی کپسول شانه منجر می‌شود. کپسول مفصل شانه یک بافت محکم است که بین دو استخوان شانه قرار گرفته و آن‌ها را به یکدیگر وصل می‌کند. از علائم پارگی کپسول شانه می‌توان به احساس درد و حساسیت در ناحیه شانه، کم شدن دامنه حرکتی و درد هنگام بلندکردن اجسام اشاره کرد.
پارگی کپسول شانه به دو حالت پارگی بنکارت یا پارگی اسلپ ممکن است اتفاق بیافتد. در صورتی که پارگی به صورت اسلپ باشد، جراحی شانه می‌تواند مشکل را بر طرف کند. در صورتی که مفصل شانه به حدی تخریب شده باشد که جراحی نتواند گزینه مناسبی باشد، معمولا در این حالت تعویض مفصل شانه اتفاق می‌افتد.
روتاتور کاف مجموعه‌ای از چندین ماهیچه است که استخوان بازو را درون مفصل گلنوهومرال نگه می‌دارند. این عضلات ممکن است در صورت انجام مکرر کاری پرفشار، شکستن استخوان یا افزایش سن، دچار پارگی شوند. صدای تق‌تق هنگام حرکت دادن شانه و درد شدید هنگام بلند کردن اجسام، از علائم پارگی روتاتور کاف است.
پارگی تاندون شانه یکی از بیماریهایی است که بدون شک تنها راه درمان آن، جراحی شانه است. جراحی شانه در این روش معمولا به روش آرتروسکوپی انجام می‌شود که در آن با ایجاد چند سوراخ ریز بر روی شانه، ابزار جراحی وارد مفصل شده و عمل انجام می‌شود.
شانه یخ زده یا شانه منجمد که به چسبندگی غیرعادی بافت‌های مفصل گلنوهومرال گفته می‌شود، یکی دیگر از آسیب‌هایی است که برای درمان آن به جراحی شانه و کتف روی می‌آورند. این مشکل معمولا به دلیل استفاده نکردن از بازو پس از انجام عمل جراحی یا بعد از آسیبهای شدید به وجود می‌آید و موجب محدودیت در انجام حرکات دست می‌شود. لازم است بدانید که بیماران دیابتی بیشتر در معرض ابتلا به یخ زدگی شانه هستند.
در هر شانه کیسه‌های کوچک بالشتی شکلی وجود دارند که پر از مایع هستند و به کاهش اصطکاک بین استخوان و مفاصل کمک می‌کنند. این کیسه‌ها ممکن است در اثر انجام کارهای تکراری پرفشار یا شکستگی و آسیب شانه، متورم شده و با هر حرکتی، موجب درد شوند. این عارضه، بورسیت شانه نام دارد و می‌تواند با عمل جراحی شانه درمان شود.
آرتروز شانه عارضه‌ای است که در اثر از بین رفتن غضروف‌ها به وجود می‌آید. این بیماری در کمربند شانه‌ای نیز دیده می‌شود و یکی از رایج‌ترین انواع آن، دژنراتیو مفصل شانه نام دارد. آرتروز شانه اگر در زمان مناسب تشخیص داده نشده و درمان نشود، موجب تحلیل غضروف‌های شانه شده و ساییدگی استخوان‌ها را به همراه دارد.
ساییدگی بیش از حد استخوان‌های مفصل شانه به یکدیگر می‌تواند باعث به وجود آمدن خارهای استخوانی شود و این زائده‌های استخوانی مقدار حرکت و انعطاف‌پذیری مفصل شانه را به حد زیادی کاهش خواهد داد. درمان آرتروز در مراحل اولیه بیماری می‌تواند فیزیوتراپی یا دارو درمانی باشد و در مراحل پیشرفته تنها گزینه پیش روی پزشک، جراحی تعویض مفصل شانه است.
روماتیسم مفصلی بیماری خودایمنی و مزمنی است که همزمان به چندین مفصل در بدن حمله می‌کند و غشا زلالی مفصل‌ها را از بین می‌برد. غشا زلالی، پوششی محافظ است که بر روی مفاصل کشیده شده و موجب حرکت روان آن‌ها می‌شود. در نتیجه با حمله سیستم ایمنی بدن به مفاصل تحت عنوان روماتیسم، مفصل‌ها به خشکی حرکت کرده و باعث بروز درد می‌شود. درمان این بیماری اگر با ورزش و فیزیوتراپی حاصل نشود، نیازمند جراحی شانه خواهد بود.
این عارضه همانطور که از نام آن پیدا است، از استخوان‌های شانه ایجاد می‌شود. خار استخوان (یا استئوفیت) به تکه‌های ریزی از استخوان می‌گویند که به صورت غیرعادی در لبه‌های استخوان به وجود آمده و معمولا تیز هستند. این لبه‌های تیز به روتاتور کاف ساییده شده و در نتیجه، احتمال پارگی آن را افزایش می‌دهند. خار استخوان شانه مانع حرکات طبیعی مفصل شانه شده و برداشتن آن، نیاز به عمل جراحی دارد.
اگر بافت‌های نرم شانه به طور مکرر تحت فشار باشند، عضلات روتاتور کاف در استخوان شانه گیر کرده و از حرکت بازمی‌مانند. در این صورت اصطلاحا گفته می‌شود که بیمار به سندروم گیرافتادگی شانه مبتلا شده و نمی‌تواند جسمی را بلند کند یا مثلا روی تخته بنویسد. سندروم گیر افتادگی شانه اگرچه جزء بیماری‌های متداول شانه محسوب می‌شود، اما نیازی به عمل جراحی کتف ندارد و می‌تواند با فیزیوتراپی درمان شود.
بیماری تاندونیت کلسیفیه که با نام رسوب کلسیم در شانه نیز شناخته می‌شود یکی از بیماری‌های مفصل شانه است که در آن کلسیم در مفصل شانه رسوب کرده و باعث ایجاد درد نسبتا شدیدی در شانه می‌شود. با اینکه دلیل بروز این بیماری هنوز مشخص نیست ولی بر اساس باور عوام مصرف بیش از حد کلسیم می‌تواند یکی از دلایل این بیماری باشد که باوری اشتباه است.
زمان تشخیص این بیماری در انتخاب نوع درمان بسیار مهم است. اگر در مراحل اولیه بیماری تاندونیت کلسیفیه تشخیص داده شود، معمولا از روش‌های غیر جراحی برای درمان آن استفاده می‌شود. ولی در صورتی که بیماری پیشرفت کرده باشد، عمل جراحی شانه به روش آرتروسکوپی برای درمان بیماری گزینه انتخابی جراح خواهد بود. همچنین بر اساس شرایط مختلف ممکن است که جراحی به روش باز یا تخلیه با استفاده از سوزن نیز توسط جراح انتخاب شود.
عفونت مفصل شانه معمولا با دارودرمانی برطرف خواهد شد. ولی در صورتی که عفونت به حدی زیاد شود که التهاب در مفصل شانه افزایش پیدا کند یا اینکه بیمار تب زیادی داشته باشد و در وضعیت اورژانسی قرار بگیرد، عمل شانه یکی از انتخاب‌های پیش روی جراح است. معمولا عفونت‌های شانه در صورتی نیاز به جراحی دارند که بیمار برای مدت زیادی نتوانسته باشد درمان مناسبی را انجام دهد یا جسمی آلوده وارد بدن شده و تمام مفصل را درگیر عفونت کرده باشد.
در این حالت به روش‌های آرتروسکوپی و یا باز عفونت به صورت کامل از مفصل خارج شده و برای چند روز بیمار باید مراقبت جدی و با دقت از مفصل خود داشته باشد.
همانطور که بالاتر گفتیم بعضی از آسیبهای شانه مانند در رفتگی یا پارگی کپسول منجر به پارگی اسلپ شانه می‌شود. افرادی که به ورزش‌های پرتابی مانند بیس بال مشغول هستند یا وزنه‌های سنگین را به صورت مکرر بلند می‌کنند، ممکن است به این آسیب دچار شوند. درمان پارگی اسلپ نیز جراحی شانه به روش آرتروسکوپی است.
شکستگی‌های مفصل شانه به هر صورتی اتفاق بیافتد، نیازمند عمل جراحی است. بعضی از شکستگی‌های مفصل شانه باعث جا به جا شدن استخوان‌ها می‌شود که در این حالت باید استخوان‌ها با جراحی در محل درست قرار بگیرد و سپس عملیات فیکس کردن انجام شود تا استخوان‌ها بتوانند در مدت زمان ۶ هفته‌ای در محل درست جوش بخورند.
همانطور که پیش‌تر گفتیم، برای درمان عارضه‌های شانه روش‌های متعددی وجود دارد. ترجیح بیشتر پزشکان متخصص این است که ابتدا روش‌هایی به جز جراحی را امتحان کنند و در صورتی که درمان حاصل نشد، به عمل شانه روی آورند. اما جراحی شانه نیز انواع مختلفی دارد که بر اساس نوع و ناحیه آسیب، می‌تواند انتخاب شود.
آرتروسکوپی روشی برای درمان آسیبهای شانه است که به بریدن وسیع پوست نیاز ندارد. به همین دلیل به جراحی بسته شانه نیز معروف است. در این روش از دستگاهی باریک به نام آرتروسکوپ استفاده می‌شود که مانند مداد بوده و از طریق یک بریدگی کوچک وارد شانه می‌شود. این دستگاه به چندین عدسی و چراغ کوچک مجهز است و می‌تواند از وضعیت شانه و آسیب وارده، تصاویر دقیقی را روی مانیتور نمایش دهد. برای درمان طیف گسترده‌ای از بیماری‌های شانه مانند بورسیت، آرتروز، یخ زدگی، برداشتن خار استخوانی، درمان پارگی لابروم، برداشتن بافت ملتهب و ترمیم رباط‌های آسیب‌دیده، از این روش استفاده می‌شود.
خوشبختانه جراحی شانه با لیزر نیازی به بستری شدن ندارد و طی یک عمل سرپایی نیز قابل انجام است. در نتیجه به دوره ریکاوری کوتاه‌تری نیاز دارد و خطر ابتلا به عفونت نیاز بسیار کمتر است.
جراحی باز شانه به روشی گفته می‌شود که بر روی شانه چندین برش به طول چند سانتی‌متر ایجاد شده و امکان دسترسی به ناحیه مورد نظر فراهم می‌شود. جراحی باز اگرچه روشی آسان برای بررسی ناحیه آسیب‌دیده است، اما عوارض زیادی دارد. خطر ابتلا به عفونت، بیهوشی و بستری شدن در بیمارستان، عوارض پس از عمل و دوره ریکاوری طولانی‌مدت، برخی از مهم‌ترین معایب جراحی باز شانه محسوب می‌شود. به طور کلی در مواردی از این روش استفاده می‌شود که امکان بررسی و تشخیص با استفاده از آرتروسکوپ وجود ندارد. برای مثال بهترین روش برای درمان پارگی وسیع روتاتور کاف یا برخی از شکستگی‌ها، جراحی باز شانه است. در صورتی که پارگی‌ها کمتر باشد معمولا از آرتروسکوپ استفاده خواهد شد.
یکی از جراحی‌های متداول شانه، عمل رفع چسبندگی شانه است. چسبندگی شانه یا بیماری شانه یخ زده یکی از بیماری‌های متداول شانه است که ممکن است در هر سنی به سراغ افراد بیاید. در صورت ابتلا به این بیماری، کپسول شانه دچار چسبندگی شده و این چسبندگی با محدود کردن حرکت شانه بیمار، درد متوسطی را به وی وارد خواهد کرد.
بیماری فروزن شولدر معمولا با دارو درمانی و فیزیوتراپی درمان می‌شود. در صورتی که روند بیماری و همچنین محدودیت‌های حرکتی که برای شانه به وجود آمده است، باعث شود که فرد نتواند کارهای روزمره خود را به درستی انجام دهد، پزشک جراح شانه ممکن است جراحی رفع چسبندگی شانه را به بیمار پیشنهاد دهد. در این عمل که به روش آرتروسکوپی انجام می‌شود، تمامی چسبندگی‌های شانه با استفاده از لیزر برطرف شده و معمولا بلافاصله بعد از عمل جراحی بیمار درد کمتری خواهد داشت.
هزینه عمل شانه بستگی به نوع آسیب، بیمارستان، هزینه‌های اتاق عمل، وسایل و همچنین دانش جراح شما دارد. بعضی از عمل‌های شانه ارزان‌تر و بعضی از عمل‌های شانه مانند تعویض مفصل شانه به دلیل پیچیدگی‌های آن گران‌تر هستند.
به صورت معمولا قبل از جراحی سعی می‌شود تمامی درمان‌های غیر جراحی برای بیمار انجام شود و سپس در صورتی که تنها گزینه موچود برای درمان جراحی شانه باشد، پزشک قبل از شروع عمل در مورد هزینه‌ها و تمامی موارد مورد نیاز به بیمار اطلاعات کاملی را خواهد داد.
جراحی شانه نیز مانند هر جراحی دیگر می‌تواند عوارضی را برای بیمار در پی داشته باشد. از جمله عوارض شایع بعد از عمل جراحی شانه و کتف می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
در صورتی که عمل جراحی کتف توسط یک پزشک فوق تخصص شانه انجام شود، احتمال بروز هر کدام از عوارض گفته شده بسیار پایین خواهد بود و بیمار می‌تواند سلامتی خود را مجددا به دست آورد.
یکی از سوالات پرتکرار بیماران در مورد عمل جراحی شانه و کتف این است که آیا نتیجه این عمل‌ها، همیشه ۱۰۰ درصد رضایت بخش خواهد بود یا خیر.
در پاسخ باید بگوییم که در تمامی علم پزشکی و تمامی شاخه‌های آن میزان موفقیت عمل جراحی یا درمان‌های دیگر هیچ وقت ۱۰۰ درصد نخواهد بود. کوچکترین عمل جراحی نیز بر اساس آمار نمی‌تواند نتیجه ۱۰۰ درصدی داشته باشد. دانستن این موارد به ما کمک می‌کند که توقعات معقولی از جراحی داشته باشیم.
ولی به هر حال انتخاب پزشک حاذق و فوق تخصص جراحی با تجربه کامل در جراحی مورد نظر می‌تواند شانس موفقیت را تا حد بسیار زیادی افزایش دهد.
