آمپوتاسیون دست در واقع همان قطع عضو است که به عنوان یک درمان جراحی توسط یک فوق تخصص دست انجام می‌پذیرد. دست شامل بافت‌ها و اندام‌های مختلفی از جمله انگشتان، مچ، ساعد، آرنج و بازو می‌شود و آمپوتاسیون می‌تواند در هر کدام از این بخش‌ها اتفاق بیافتد.
پس هر موقع که ما در حال صحبت کردن از آمپوتاسیون هستیم، منظورمان قطع کردن یا جدا کردن بخشی از بدن به دلایل درمانی است. اگر بیمار به دلیل له شدگی بافت دست دچار رابدومیولیز شده باشد، یکی از راه‌های درمان وی آمپوتاسیون است.
دلایل آمپوتاسیون دست
آمپوتاسیون دست یا قطع اعضای دست می‌تواند به دلایل مختلفی انجام شود. از جمله دلایل عمده برای انتخاب آمپوتاسیون می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
سوانح حین انجام کار یا سوانح رانندگی
جالب است بدانید که ۵۰ درصد از آمپوتاسیون دست به دلیل سوانحی که در هنگام رانندگی یا در زمان انجام یک کار اتفاق می‌افتد، صورت می‌گیرد. در صورتی که در هنگام یک سانحه رانندگی یا شغلی انگشتان، دست یا بازوی شما به شدت تخریب شده و امکان درمان آن به شیوه معمولی امکان پذیر نباشد، معمولا آن عضو قطع شده و باقی اندام سالم حفظ می‌شود.
در زمان‌های گذشته در مواجهه با شکستگی‌های گسترده استخوانی که در دست یا بازو اتفاق می‌افتاد، معمولا طبیبان قسمت‌های آسیب دیده را قطع می‌کردند. ولی امروزه با انجام تکنیک‌های مختلف مانند جراحی دست با پین دیگر نیازی به قطع عضو نیست و پزشک فوق تخصص دست با ظرافت تمامی استخوان‌های شکسته شده را در کنار یکدیگر قرار داده و از فیکساتورهای داخلی و خارجی برای رشد استخوان در محل درست خود استفاده می‌کند.
اگر به دنبال یک فوق تخصص دست خوب در تهران می‌گردید، دکتر روزبه تقوی از جمله معدود پزشکان با تجربه در این حوزه هستند که می‌توانند برای درمان بیماری یا آسیب شما بهترین روش درمانی را در نظر بگیرند.
علاوه بر موارد گفته شده، سوختگی‌های شدید ناشی از احتراق یا پاشش موارد اسیدی می‌تواند بافت دست را نابود کند. در صورتی که عروق و اعصاب شما با حدی از بین بروند که قابل ترمیم نباشد، آمپوتاسیون دست باید صورت بگیرد. همچنین آمپوتاسیون انگشتان دست نیز در زمان له شدن یک یا چند انگشت با دستگاه ممکن است در نظر گرفته شود.
بیماری‌های مادرزادی
ممکن است به دلیل بیماری‌های مادرزادی، رشد دست از قسمت انگشت یا بازو به درستی انجام نپذیرد و بیمار نتواند از دست خود به درستی استفاده کند. در این شرایط اگر این اختلال مادرزادی باعث ایجاد محدودیت‌های حرکتی شدید در بیمار شود، ممکن است که جراح تصمیم به قطع یک بخش یا کل محدوده بیماری را بگیرد تا بیمار بتواند به زندگی عادی برگردد.
توجه داشته باشید که گزینه جراحی هیچگاه به عنوان اولین راه درمانی انتخاب نمی‌شود و تمامی راه‌های درمان ممکن ارزیابی شده و بهترین روش انتخاب خواهد شد. در ویدیوی زیر بیماری ۱۲ ساله را مشاهده می‌کنید که به دلیل فلج شبکه بازویی امکان چرخش بازو را از دست داده است. برای این بیمار عمل هومرال دیروتیشنال استیوتومی در نظر گرفته شده و بعد از عمل جراحی این مشکل مادرزادی وی برطرف شده است.
عفونت‌های گسترده
اگر یک عفونت گسترده در دست به وجود بیاید که جان بیمار را به خطر بیاندازد، قطع عضوی که به عفونت دچار شده است، می‌تواند به عنوان یک راه حل برای درمان بیماری وی در نظر گرفته شود. معمولا بیمارانی که دچار یک زخم شدید یا آسیب عمیق شده‌اند و در فرصت مناسب نسبت به درمان خود اقدام نکردند، ممکن است دچار عفونت‌های شدید شده و آمپوتاسیون برای آن‌ها به عنوان تنها راه درمان در نظر گرفته شود.
رایجترین علت آمپوتاسیون دست، عفونت‌های شدید و پیش رونده است که بر سیستم ایمنی بدن غلبه کرده و بافت را از بین می‌برد.
قطع شدن جریان خون برای مدت طولانی
سرمازدگی یا یخ زدگی می‌تواند جریان خون را به اعضای بدن متوقف کرده و در این شرایط اگر برای مدت طولانی خون به انگشتان و دست نرسد، آن عضو دچار سرمازدگی شدید شده و تنها راه نجات جان بیمار، قطع عضو است. کوهنوردانی که دچار بوران یا بارش شدید برف در ارتفاعات می‌شوند، ممکن است دچار یخ زدگی پا یا دست شوند و در این شرایط باید تا حد امکان بدن خود را گرم نگه داشته و از آسیب دیدن انگشتان یا دست خود جلوگیری کنند.
در زمان یخ زدگی متداول است که انگشتان به دلیل نرسیدن خون به آن‌ها دچار مرگ شده و چاره جز آمپوتاسیون انگشتان دست نیست.
نکروز یا بافت مردگی در هنگام نرسیدن اکسیژن به اندام امری طبیعی است. کافیست که برای مدتی با طناب بازوی خود را محکم بسته و دست شما شروع به سفید شدن خواهد کرد. زیرا جریان خون متوقف شده و بافت دست شروع به مرگ می‌کند. از جمله علائم انسداد شریانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- احساس درد هنگام حرکت دست
- سرد بودن آن ناحیه نسبت به بقیه بدن
- تغییر رنگ پوست
سندروم کمپارتمان دست نیز می‌تواند جریان خون را برای مدت زیادی از بافت قطع کند که در صورتی که بافت دست به صورت کامل بمیرد، آمپوتاسیون دست به عنوان یکی از گزینه‌های درمان در نظر گرفته خواهد شد.
بیماری‌های زمینه‌ای
بعضی از بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت و بیماری‌های عروقی نیز می‌توانند خون رسانی را به اعضای بدن تحت تاثیر خود قرار دهند. بیماری‌هایی مثل دیابت در صورتی که کنترل نشوند، می‌تواند آسیب‌های جبران ناپذیری را به بافت‌های بدن داشته باشند و قطع عضو‌های آسیب دیده می‌تواند از گسترش صدمات جلوگیری کنند. البته دیابت بیشتر باعث قطع پا می‌شود و کمتر بر روی دستان بیمار اثر می‌گذارد.
شرایط قبل از عمل جراحی آمپوتاسیون دست
در صورتی که شرایط بیمار وخیم نباشد و جان وی در خطر نباشد (مثلا بعد از یک سانحه رانندگی)، بیمار به صورت کامل قبل از عمل آمپوتاسیون دست معاینه شده تا شرایط وی به صورت کامل مشخص شود.
پزشک با گرفتن شرح حال بیمار سعی می‌کند تمامی بیماری‌های دیگر وی را تشخیص داده و در صورتی که این بیماری‌ها بر شرایط قطع عضو تاثیر می‌گذارد، آن‌ها را قبل از جراحی درمان کند. قطع یک عضو می‌تواند باعث فشار آمدن بیشتر بر روی اعضای دیگر شده و باید با دقت بررسی شود که آیا آمپوتاسیون می‌تواند به عنوان بهترین روش درمانی انتخاب شود یا خیر.
در این مرحله ممکن است که بیمار به یک روانشناس معرفی شده تا شرایط بعد از عمل برای وی به صورت کامل تشریح شده تا بتواند بهترین تصمیم را برای قطع عضو خود و سپس ادامه زندگی بگیرد.
در نهایت بعد از دریافت تمامی آزمایشات لازم، روز عمل مشخص شده و بیمار به بیمارستان مراجعه کرده و بستری خواهد شد.
روش انجام جراحی آمپوتاسیون دست
برای انجام عمل جراحی، بیمار تحت بیهوشی عمومی قرار گرفته و در طول عمل دردی را احساس نخواهد کرد. پزشک با دقت اندامی که باید قطع شوند را مشخص کرده و محدوده قطع شدن را با یک قلم یا ماژیک علامت گذاری می‌کند.
پزشک معالج برای اینکه بداند قطع عضو باید تا چه حدی صورت بگیرد معمولا:
- ضربان را در نزدیکی محل آمپوتاسیون در نظر می‌گیرد.
- دمای بخش سالم و بخش مرده بدن را بررسی می‌کند.
- حساس بودن به لمس در نزدیکی عضو را مشخص می‌کند.
سپس پزشک با استفاده از ابزار مخصوص نسبت به برداشتن عضو تخریب شده اقدام خواهد کرد. در این حالت تمامی استخوان‌های واقع در آن بافت به طور کامل به همراه تاندون‌ها، رگ‌ها و اعصاب برداشته شده و استخوان در آن محل به طور کامل صاف می‌شود. اگر قبل از عمل برنامه‌ای برای قرار دادن عضو مصنوعی (پروتز) وجود داشته باشد، محل آمپوتاسیون آماده شده و رگ‌ها و اعصاب با روش‌های مختلف از جمله بخیه زدن، سوزاندن یا روش‌های دیگر بسته خواهند شد.
ممکن است نیاز باشد که قسمتی از عضلات بدن به استخوان‌های همجوار دوخته شود و از این طریق سعی می‌شود که محل قطع شده استحکام بیشتری به خود بگیرد. به این تکنیک مایودسیس گفته می‌شود.
در نهایت محل جراحی بخیه زده شده و با استفاده از پوست بیمار در آن ناحیه بسته خواهد شد. بسته به شدت آسیب ممکن است جراح تصمیم بگیرد که محل جراحی را به طور کامل نبندد تا بتواند در آینده بافت بیشتری را از محل آمپوتاسیون خارج کند. ولی به هر حال بیمار بعد از جراحی به مدت ۱ الی ۲ هفته ممکن است در بیمارستان نگه داشته شود تا وضعیت جراحی با دقت و به صورت روزانه توسط تیم تخصصی بررسی شود.
بعد از جراحی آمپوتاسیون دست
قطع دست یکی از ناخوشایندترین اتفاقاتی است که ممکن است برای بیمار بیافتد ولی گاهی برای درمان بیمار و برگرداندن وی به زندگی چاره‌ای جز این کار وجود ندارد.
بعد از جراحی مقداری درد در محل جراحی وجود خواهد داشت که با استفاده از داروهای ضد درد که به صورت خوراکی یا تزریقی به بیمار داده می‌شود، این درد کنترل خواهد شد. برای اینکه در بخش قطع شده خون لخته نشود، از بیمار خواسته می‌شود که بعضی از حرکات ورزشی را با کمک یا بدون کمک فیزیوتراپیست انجام دهد. حرکت دادن دست قطع شده از ناحیه بازو می‌تواند به کاهش التهاب و ورم در محل جراحی کمک بسیار زیادی کند.
اگر ورم دست بیمار زیاد باشد، از وی خواسته می‌شود تا یک پوشش مخصوص کمپرسی را بپوشد تا بتوان ورم را کنترل کرد. با کاهش ورم درد بیمار تا حد زیادی کاهش یافته و بیمار می‌تواند زودتر به روند عادی زندگی خود برگردد.
بعد از ترخیص از بیمارستان ممکن است یک برنامه فیزیوتراپی برای شما تنظیم شود تا بتوانید زودتر به سر کار خود برگردید. متناسب با شرایط بیمار، برنامه ورزشی برای تنظیم شده و از وی خواسته می‌شود به صورت مداوم تمرینات مختلف را انجام دهد.
بدیهی است که برنامه ورزشی نسبت به شدت آمپوتاسیون تنظیم شده و اگر بیمار فقط یکی از انگشتان خود را از دست داده باشد، برنامه‌ای متفاوت از کسی که از مچ دست آمپوتاسیون برای وی انجام شده باشد، دریافت خواهد کرد.
به هر حال فیزیوتراپی و ورزش جز جدایی ناپذیر بعد از قطع عضو است که باید با دقت پیگیری شود.
استفاده از پروتز بعد از آمپوتاسیون
قبل از انجام عمل جراحی مشخص خواهد شد که شما به چه نوع پروتز یا عضو مصنوعی احتیاج پیدا خواهید کرد. پزشک شما را به شخصی برای درست کردن پروتز معرفی کرده و سپس بعد از اندازه گیری‌ها و یا ساخت قالب مورد نیاز، عضو مصنوعی شما ساخته و نصب خواهد شد.
از آنجایی که بخش قطع شده ممکن است دارای حساسیت بسیار بالایی نسبت به لمس شدن داشته باشد، با استفاده از یک باند کشی یا پوششی مانند جوراب سعی می‌شود حساسیت آن کمتر برانگیخته شده و سپس پروتز بر روی دست شما نصب خواهد شد.
برای استفاده از پروتز ممکن است نیاز به تمرین و آموزش داشته باشید که این کار توسط مرکز آموزشی به طور کامل به شما نشان داده خواهد شد. استفاده از پروتز‌های دست می‌تواند ادامه زندگی را برای شما راحت‌تر و همچنین این امکان را به شما دهد تا بتوانید کارهای بیشتری را به تنهایی انجام دهید.
اگر پروتز شما فقط جنبه ظاهری داشته باشد، فقط نحوه بستن آن به شما آموزش داده خواهد شد ولی در صورتی قرار باشد از آن در زندگی روزمره استفاده کنید، احتمالا باید یک برنامه فشرده ۳ الی ۶ ماهه تمرینی را بگذرانید تا به بهترین شکل ممکن بتوانید از آن استفاده کنید.
عوارض آمپوتاسیون دست
آمپوتاسیون دست مانند هر عمل جراحی دیگری دارای عوارضی است که در صورتی که به دستورات پزشک معالج خود با دقت گوش کنید، احتمال به وجود آمدن مشکل برای شما کاهش خواهد یافت.
از جمله عوارض آمپوتاسیون دست می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- لخته شدن خون در محل قطع عضو
- مرگ بافت باقی‌مانده
- باز شدن زخم و خونریزی
- عفونت
- شکل نامتقارن مفصل و کبودی آن
مراقبت از باقی مانده عضو قطع شده
بعد از جراحی باید بدانید که باقی مانده عضو قطع شده شما نیاز به مراقبت و رسیدگی دارد. اگر نتوانید به درستی از این اندام محافظت کنید، ممکن است بعدا نیاز به درمان‌های تکمیلی بیشتری داشته باشید.
تمیز نگه داشتن محل قطع شده، بسیار مهم است و به صوت روزانه بخش قطع شده را با آب گرم و صابون بدون بو بشویید. برای اینکار نیاز نیست که فشار زیادی به محل بیاورید و سعی کنید که با حرکت دست به صورت دایره‌ای آن را با ملایمت تمیز کنید. اگر از عضو مصنوعی مانند پروتز استفاده می‌کنید، باید محلی را که این عضو با بدن در تماس است را نیز به صورت مداوم تمیز کنید.
استفاده از پارچه‌ها و پوشش‌های مناسب برای عضو قطع شده می‌تواند در محافظت از آن‌ها کمک کننده باشد و اگر به حمام می‌روید، حتما به این موضوع توجه داشته باشید که مدت زمان زیادی بخش قطع شده را در زیر آب نگیرید چون باعث نرم شدن آن شده و مستعد آسیب دیدن خواهد بود.
منبع: ncbi.nlm.nih.gov
سوالات متداول
آمپوتاسیون دست چیست؟
آمپوتاسیون به معنی قطع عضو است و آمپوتاسیون دست به معنی قطع بخش یا کل دست است تا بتوان زندگی بیمار را نجات داد.
درد فانتوم به چه معنی است؟
درد فانتوم یا روح به دردی گفته می‌شود که بیمار در عضو قطع شده خود تصور می‌کند. کنترل این درد نیاز به زمان دارد و در صورتی که بیمار را آزار دهد، دارو درمانی برای وی تجویز خواهد شد.
چگونه پزشک فوق تخصص تشخیص می‌دهد که آمپوتاسیون از کدام بخش باید انجام دهد؟
پزشک فوق تخصص دست قبل از عمل جراحی بیمار را به صورت کامل معاینه کرده و محل آمپوتاسیون دست را مشخص کرده و سپس با استفاده روش‌های مختلف، محل دقیق را علامت گذاری خواهد کرد.
