آرتروز شست دست که با نام پزشکی آرتریت شست دست نیز شناخته می‌شود، یکی از بیماری‌های مفاصل شست دست است که در آن مفصل متصل کننده انگشت شست به مچ دست به مرور زمان دچار تخریب شده و بیمار را با علائمی مانند درد در قاعده انگشت، کاهش قدرت دست و التهاب و تورم در کف دست روبه‌رو خواهد کرد.
در این مطلب می‌خواهیم در مورد این بیماری صحبت کرده و ببینیم که چگونه می‌توان آن را تشخیص داد و درمان‌های جراحی و غیر جراحی آن به چه صورت است.
آرتروز شست دست چیست؟
برای درک بهتر آرتروز انگشت شست دست، ابتدا باید خیلی مختصر و ساده با آناتومی شست دست آشنا شد. آرتروز انگشت شست دست، در مفصلی در قاعده انگشت شست رخ می‌دهد. در یک مفصل معمولی، بافت غضروف، انتهای استخوان‌ها را می‌پوشاند. عملکرد غضروف این است که انتهای دو استخوان را از هرگونه اصطکاک و ساییدگی در حین حرکت حفظ می‌کند. در افراد مبتلا به آرتروز انگشت شست یا آرتریت انگشت شست، به دلایل مختلفی این غضروف از بین می‌رود و در نتیجه انتهای دو استخوان به هم ساییده می‌شوند. با ساییده شدن استخوان‌ها به یکدیگر، اصطکاک ایجاد می‌شود و این موضوع باعث بروز درد، التهاب و سایر علائم آرتریت می‌شود.
آرتریت انگشت شست معمولاً نوعی استئوآرتریت (OA) است که در نتیجه ساییدگی تدریجی مفصل ایجاد می‌شود. مفصل شست دومین محل شایع آرتریت در دست است. بر اساس مطالعات انجام شده، تا ۱۵٪ افراد بالای ۳۰ سال آرتریت انگشت شست را تجربه می‌کنند.
آرتروز انگشت شست نسبت به آرتروز دست که ممکن است انگشتان دیگر را مبتلا کند، بیشتر به وجود می‌آید. همچنین آرتروز مچ دست می‌تواند همزمان با آرتروز انگشت شست نیز رخ دهد.
علل ایجاد آرتروز شست دست
همان‌طور که گفتیم، استئوآرتریت مسئول بیشتر موارد آرتروز انگشت شست دست است؛ به این معنی که این موضوع از تخریب تدریجی غضروف در طول زمان نشات می‌گیرد و اغلب به دلیل ساییدگی و تخریب عمومی بافت غضروف به دلیل افزایش سن است.
آرتریت انگشت شست در افراد بالای ۵۰ سال شایع‌تر است. حدود نیمی از زنان و یک چهارم همه مردان تا سن ۸۵ سالگی علائم OA را در دستان خود تجربه می‌کنند.
علاوه بر این، واردشدن آسیب به انگشت و مفصل نیز ممکن است باعث ایجاد آرتریت انگشت شست دست در فرد شود؛ در این صورت حتی اگر فردی درمان مؤثری دریافت نکند، مفاصل آسیب‌دیده با گذشت زمان بیشتر در معرض ابتلا به استئوآرتریت هستند. شایع‌ترین آسیب‌هایی که منجر به استئوآرتریت می‌شود، شکستگی و دررفتگی است.
در نهایت، عفونت مفاصل نیز ممکن است باعث ایجاد آرتروز انگشت شست دست در فرد شود.
علائم آرتروز شست دست
درد در انگشت شست مخصوصا در قاعده انگشت، شایع‌ترین علامت آرتروز انگشت شست است. در این صورت، ممکن است هنگام نیشگون‌گرفتن یا گرفتن اشیا، درد شدیدی را حس کنید یا ممکن است متوجه یک برآمدگی کوچک در پایه انگشت شست خود شوید؛ این برآمدگی، یک خار استخوانی که در امتداد مفاصل و در نتیجه التهاب و آرتروز ایجاد می‌شود.
باید دانست که علائم این بیماری از فردی به فرد دیگر متفاوت است؛ اما علائم رایجی که ممکن است منعکس‌کننده‌ی آرتروز انگشت شست دست باشند، شامل موارد زیر می‌شوند:
- تورم و حساس شدن پایه انگشت شست
- احساس درد بعد از استفاده طولانی‌مدت از انگشت شست
- کاهش قدرت هنگام گرفتن و چرخاندن اجسام یا نیشگون‌گرفتن با انگشت شست
- دامنه‌ی حرکت محدود انگشت شست
- ضعف در اطراف شست و مچ دست
بیماری دیگری با نام سندروم دکوروان وجود دارد که ممکن است علائم مشابهی با آرتروز شست دست داشته باشد که در نهایت تشخیص باید توسط پزشک انجام شود.
آرتروز شست دست چگونه تشخیص داده می‌شود
برای تشخیص آرتروز انگشت شست دست، پزشک متخصص ابتدا به جمع‌آوری سابقه‌ی پزشکی شما و اطلاعاتی در خصوص آسیب‌های قبلی می‌پردازد. در طول معاینه فیزیکی، پزشک در مورد علائم می‌پرسد و به دنبال تورم واضح یا توده‌های قابل‌توجه در مفاصل شما می‌گردد.
گاهی به‌منظور تشخیص، پزشک متخصص درحالی‌که مفصل را نگه داشته، انگشت شست را با فشار روی استخوان مچ حرکت می‌دهد. اگر این حرکت صدای ساییده شدن ایجاد کند، یا باعث درد یا احساس ناراحتی بشود، احتمالاً غضروف‌ها تخریب شده‌اند و استخوان‌ها به یکدیگر ساییده می‌شوند.
تکنیک‌های تصویربرداری، مانند اشعه ایکس ( عکس رادیولوژی ) نیز می‌تواند نشانه‌هایی از آرتروز انگشت شست دست را منعکس کند، نشانه‌هایی مانند:
- خارهای استخوانی
- غضروف فرسوده
- ازدست‌رفتن فضای مفصلی
ممکن است گاهی اوقات، پزشک نیاز به معاینه بیشتری برای رد سایر بیماری‌های احتمالی داشته باشد.
درمان آرتروز شست دست
اغلب پزشکان بعد از تشخیص قطعی آرتروز انگشت شست، درمان‌های خانگی و غیرجراحی را توصیه می‌کنند. این روش‌های خانگی معمولاً شامل موارد زیر هستند:
- استفاده از کمپرس گرم یا سرد به‌منظور کاهش درد و تورم مفصل
- تجویز داروهای مسکن و داروهای ضدالتهابی مانند آسپرین یا ایبوپروفن
- استفاده از بریس یا آتل برای کاهش حرکت شست
- تزریق استروئید
- ورزش‌ها و تمرینات خانگی
پزشکان درمان آرتروز انگشت شست دست را در ابتدا با داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند Advil یا Aleve یا داروهایی مانند Tylenol آغاز می‌کنند. قراردادن کمپرس گرم یا سرد بر روی مفصل نیز می‌تواند درد و تورم را تسکین دهد.
برای بسیاری از بیماران استفاده از بریس یا آتل انگشت شست، به کاهش بیشتر درد کمک می‌کند. علاوه بر این، اجتناب از فعالیت‌های سنگین برای انگشتان و دست یا فعالیت‌هایی که به نظر می‌رسد باعث درد انگشت شست می‌شوند نیز می‌تواند به کنترل آرتروز انگشت شست دست کمک کند.
اگر درمان‌های خانگی نتوانند درد و تورم را کاهش دهند، بیماران می‌توانند با پزشک متخصص خود در خصوص گزینه‌های بعدی درمان آرتریت، از جمله تزریق استروئید، مشورت کنند. معمولاً تزریق استروئید می‌تواند تا چندین ماه درد مفاصل را تسکین بدهد.
هنگامی که درمان‌های خانگی و روش‌های غیرجراحی دیگر مؤثر نباشند، پزشک به‌عنوان آخرین مرحله‌ی درمان آرتروز انگشت شست دست، جراحی دست را توصیه می‌کند. در انتهای این مقاله در خصوص جراحی آرتروز شست دست صحبت می‌کنیم.
از یاد نبرید که در بسیاری از موارد، آرتروز شست را می‌توان با طیف وسیعی از مداخلات خانگی و توصیه‌های ارائه شده توسط پزشک متخصص تا حد زیادی درمان کرد. در ادامه به معرفی تعدادی از این درمان‌های خانگی می‌پردازیم.
درمان خانگی آرتروز شست دست
همان‌طور که پیش‌ازاین ذکر کردیم، روش‌های درمانی بسیاری وجود دارد که می‌توانید در خانه برای تسکین درد انگشت شست ناشی از آرتروز امتحان کنید. به‌عنوان‌مثال می‌توانید:
چند بار در روز و به مدت ۵ تا ۱۵ دقیقه از کمپرس گرم یا سرد بر روی مفصل استفاده کنید. برخی افراد استفاده از کمپرس یخ را برای تسکین درد خود ترجیح می‌دهند. هر دو را امتحان کنید تا ببینید کدام یک برای شما مفیدتر است؛
- مصرف مسکن‌هایی مانند استامینوفن یا داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی
- حمام پارافین (استفاده از موم گرم برای تسکین درد مفاصل و بافت)
- استفاده از کرم‌های موضعی آرتریت
- استفاده از بریس یا آتل برای انگشت شست
برای جلوگیری از پیشرفت آرتروز انگشت شست دست و افزایش درد و تورم مفصل، باید به انگشت شست استراحت بدهید. تدابیر زیر برای کاهش فشار بر روی مفصل انگشت شست بسیار مفیدند:
- برای باز کردن در قوطی‌ها، به‌جای دست از یک قوطی بازکن برقی و اتوماتیک استفاده کنید؛
- از انجام کارهای تکراری مانند تایپ‌کردن یا قیچی‌کردن خودداری کنید؛
- در صورت امکان از بلندگوی تلفن برای صحبت‌کردن با تلفن استفاده کنید و گوشی را به مدت زیاد حمل نکنید؛
- در صورت امکان، به‌جای حمل وسایل با دست، از کیف یا کوله‌پشتی استفاده کنید؛
- آب اضافی یک دستمال یا لباس را به‌جای پیچیدن آن با دست، به کمک یک شخص دیگر یا استفاده از اهرم خشک کنید.
ورزش دادن انگشت شست و دست‌ها نیز تا حد زیادی درد آرتروز انگشت شست دست را تسکین می‌دهد و کمک می‌کند تا بتوانید دامنه حرکتی و قدرت دست‌هایتان را حفظ کنید. تمرینات زیر می‌تواند به تسکین درد ناشی از آرتریت انگشت شست کمک کند:
- با استفاده از انگشتان دست دیگر، قسمت گوشتی زیر شست خود را به‌آرامی ماساژ بدهید؛
- انگشت شست را از پایین‌ترین مفصل آن به‌آرامی خم کنید تا به سمت کف دست حرکت کند و سپس آن را از کف دست دور کنید؛
- بدون استفاده از دست دیگر، به‌آرامی انگشت شست خود را تا جایی که می‌توانید از انگشتان دیگر دور کنید و سعی کنید با انگشت اشاره و شست خود حرف “L” را تشکیل بدهید؛
- نوک هر یک از انگشتان خود را یکی‌یکی به نوک انگشت شست خود تماس بدهید.
جراحی آرتروز شست دست
عمل شست دست درمان جراحی آرتروز شست دست می‌باشد.
آرتروپلاستی شست دست یک روش جراحی برای درمان آرتریتی است که مفصل موجود در قاعده شست را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
آرتروپلاستی به بازیابی تحرک و عملکرد انگشت شست کمک می‌کند. آرتریت شست ممکن است در ابتدا با روش‌هایی غیر از جراحی درمان شود. بااین‌حال، از آنجا که آرتریت یک بیماری پیش‌رونده است، علائم درد، تورم و ازدست‌دادن عملکرد به‌تدریج بدتر می‌شود و گزینه‌های غیرجراحی ممکن است دیگر کارساز نباشند. اینجاست که جراحی آرتروپلاستی شست دست انجام می‌شود. به این جراحیExcision Artroplasty گفته می‌شود.
عمل شست دست شامل برداشتن استخوان کوچک مچ دست ( تراپزیوم که بخشی از مفصل کارپومتاکارپ است ) و جایگزینی آن با یک ایمپلنت است. در طی این روش، یک برش کوچک روی مفصل کارپومتاکارپال ایجاد می‌شود و استخوان ذوزنقه‌ای مچ دست برداشته می‌شود.
سپس یک برش کوچک در ساعد ایجاد می‌شود تا تاندون فلکسور مچ دست آزاد شود. ابتدا تاندون به قاعده‌ی استخوان متاکارپال شست متصل می‌شود و سپس باقیمانده تاندون به شکل توپ در می‌آید و در فضای خالی باقیمانده توسط ذوزنقه قرار می‌گیرد.
برش‌ها با بخیه‌های قابل‌جذب بسته می‌شوند و دست با پانسمان و گچ‌گیری پوشانده می‌شود تا مچ و بخشی از انگشت شست بی‌حرکت شود.
به روش جراحی گفته شده، تراپیزکتومی گفته می‌شود ولی بسته به مقدار آسیب و شرایط بیمار، ممکن است که پزشک معالج روش‌های دیگری را نیز برای درمان پیشنهاد دهد:
- فیوژن شست: در این روش حرکات انگشت شست با ثابت کردن نسبی آن کاهش داده خواهد شد و با کاهش حرکت، درد بیمار نیز کم خواهد شد.
- ایمپلنت: در این روش یک قطعه مصنوعی در قاعده انگشت شست به جای غضروف تخریب شده در آن محل قرار داده خواهد شد و با استفاده از این ایمپلنت، برخورد دو استخوان تخریب شده با یکدیگر کاهش پیدا خواهد کرد.
مراقبت‌های بعد از جراحی آرتروز شست دست
بعد از عمل جراحی بسته به اینکه میزان آسیب چقدر است و یا از چه نوع روش جراحی برای درمان شما استفاده شده است، انگشت شست شما برای ۴ الی ۸ هفته در یک آتل قرار داده خواهد شد.
با توجه به خشک شدن انگشت شست بعد از جراحی، شما نیاز به یک دوره توانبخشی تحت نظر یک فیزیوتراپیست را خواهید داشت تا با انجام روش‌های مختلفی از جمله:
- اولتراساند
- تحریک الکتریکی
- ماساژ درمانی
- ورزش‌های خاص
بتوانید دامنه حرکتی انگشت شست خود را افزایش داده و قدرت مشت کردن و استفاده از انگشتان خود را باز پس بگیرید. این برنامه ورزشی-درمانی می‌تواند برای ۱۰ الی ۲۰ جلسه تجویز شود.
منبع: Orthoinfo
